De banaan moet gered. Een levensbedreigende schimmel rukt op in de eindeloze bananenplantages van Zuid-Amerika, kwetsbaar door hun monocultuur. Gemengde voedselbossen kunnen de populairste tropische vrucht redden. Biodiversiteit is beschermend.
In 1996 lag de eerste Fairtrade banaan in de winkel. Geleverd door AgroFair vierde deze groothandel in tropisch fruit nu in 2021 het 25-jarig jubileum. Nog steeds krijgen 5000 boeren een extra premie bij koop van deze bijzondere banaan door de consument. Maar de banaan staat op een kruispunt van wegen. Alle bananenplanten voor de export, ook de niet Fairtrade bananen, worden op dit moment bedreigd met uitsterven, door een bodemschimmel die niet te bestrijden valt. Welke kant gaat het op? Komt er een genetisch gemodificeerde banaan aan? Of is het aanleggen van voedselbossen de oplossing, waar de banaan beschermd wordt door bomen en andere voedselgewassen?
Het bewijs dat dit mogelijk is, zag directeur Hans-Willen van der Waal van Agrofair met eigen ogen. Hij maakte er een filmpje van. We zien een brede, snelstromende rivier aan de rand van het tropisch regenwoud. Foto’s ook van locals die groene bananentrossen vanuit kano’s nogal ruw op de kant smijten.
“Die bananensoort was toch uitgestorven?”
Maar dan noemt Hans-Willem van der Waal (1970) het ras van deze bananen. En dat is wél heel bijzonder. Is dit de ‘Gros Michel’? Dat is toch de soort banaan die een halve eeuw geleden is uitgestorven? Ten onder gegaan aan een kwaadaardige schimmel in de bodem? Hoe kan dat nou? Alle grote exportplantages waren gedwongen een nieuw ras aan te planten. Daar had die eerste generatie van de bodemschimmel geen vat op. Zo was het toch?
Van der Waal verduidelijkt de video: “Hier zijn we in Costa Rica, vlakbij een van onze Fairtrade bananenplantages. Je kunt daar een stukje weg nemen dat ophoudt bij de rivier. Er is daar geen brug. Welbewust niet. De bevolking wil rust. Aan de overkant van het water zie je het land van de inheemsen. Daar zie je de bananen al groeien. Tussen de cacaostruikjes en de bomen van het bos. En dat is dus inderdaad die uitgestorven banaan. Die groeit daar zonder kunstmest en zonder chemische bestrijdingsmiddelen gewoon door. Het verhaal wil dat deze bananen als plantjes zijn meegenomen toen de werkers werden ontslagen omdat de plantages met ‘Gros Michel’ werden opgeruimd. Ze moesten thuis toch nog iets te eten hebben, zonder loon om voedsel te kunnen kopen. Daar tussen al die andere gewassen in hun eigen tuintjes bleek de banaan geen last meer van de schimmel te hebben. Ik had hierover gehoord. Ik wilde dit heel graag zelf zien.”
“Fungus onbereikbaar in de grond”
Van der Waal staat als directeur van de grootste Fairtrade en biologische bananengroothandel in Europa voor een gigantische opgave. Alles wat de afgelopen 25 jaren door AgroFair is opgebouwd staat op het spel. Niets is zeker. De vierde generatie van de bodemschimmel met de naam TR4 rukt op in de Zuid-Amerikaanse bananenlanden en verwoest ook nu weer plantages, zowel in Colombia als in Peru. Er kan niet tegen gespoten worden, zoals tegen insecten of andere schimmels die de bladeren aantasten. Daar kun je nog met een sproeivliegtuig overheen. Deze fungus zit onbereikbaar in de grond, om zich van daaruit te voeden met de wortels van de bananenplant. Vooral in monoculturen is de banaan weerloos tegen deze schimmel. De besmette plantages zijn quarantainegebied geworden.
Vanwege de zorgelijke situatie op deze verjaardag presenteerde P+ een bijzondere Special van 18 pagina’s: ‘Je kent me niet’. In de hoofdrol een Fairtrade banaan, die uit de anonimiteit stapt en zichzelf opnieuw voorstelt. Voor het te laat is.
De banaan vertelt over verschillende facetten die onbekend zijn bij de Nederlandse consument. Zo weten maar weinig mensen dat aan jonge vrouwen op de gewone bananenplantages maar nauwelijks werk wordt geboden.
Uit de P+ Special: ‘Dat is de werkelijkheid in de Latijns-Amerikaanse landen waar bananen voor de export worden verbouwd, zoals Ecuador, Colombia, Guatemala, Honduras, Peru, Panama, de Dominicaanse Republiek en Costa Rica. Daar is het percentage vrouwen dat op bananenplantages werkt gemiddeld maar 12,5 procent van het totale werknemersbestand. Niet echt een weerspiegeling van de bevolking.’
Wat consumenten ook nauwelijks weten is dat ter bescherming van de werknemers op Fairtrade-plantages niet wordt gespoten met chemicaliën die op gewone bananenplantages wel worden gebruikt. Deze strenge regels leveren bananen op met minder of zelfs helemaal geen gifresten.
“Elke week een sproeivliegtuig met gifwolken”
Uit de Special: ‘Ik ben als Fairtrade banaan met veel en veel minder bestrijdingsmiddelen behandeld dan gewone bananen. Mijn soortgenoten op grote plantages krijgen elk jaar tot 45 keer toe een ‘douche’ van in totaal 200 liter giftige bestrijdingsmiddelen per hectare over zich heen. Onder andere om te voorkomen dat hun bladeren onder de brandende zon bruin worden door de schimmelziekte Black sigatoka. Daar vliegt dus bijna elke week een sproeivliegtuig met Calixin en Macozeb overheen. De piloot kan niet altijd kan voorkomen dat de wind de gifwolk ook over woningen en rivieren blaast. Bij de gebruikte middelen om met de hand te sproeien zitten herbiciden als Gramaxone, Paraquat, Calixin en Mancozeb. Deze zijn in Europa verboden.’
De banaan: ‘Ik snap heel goed dat Nederlandse consumenten die dit weten zich afvragen: wat blijven er voor residuen van al dat gif achter in de banaan die ik nu eet? Ik kan iedereen geruststellen. Bij onderzoek van de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) bij AgroFair vonden ze in 2018 bij mijn partij uit Peru helemaal niets terug. Logisch, dit was toevallig een partij biologische bananen. In hetzelfde onderzoek bij Chiquita Fresh Nederland troffen ze in een partij bananen uit Panama onder andere 0,24 milligram per kilo Azoxystobin aan en 0,72 milligram Thiabendazool (beiden tegen schimmelziektes). Dat mag dan ruim onder de toegestane hoeveelheid zitten, maar lekker klinkt het niet.’
“Huidziekten, nierfalen, leverfalen, hartfalen, kanker”
‘Tegen al die mensen die twijfelen zeg ik: koop mij. De strenge regels van de Fair Trade organisatie over verboden bestrijdingsmiddelen zijn er om de gezondheid van de werknemers te beschermen. Ze beschermen dus ook de consument. Ik hoor veel te vaak dat werkers op die eindeloze niet Fairtrade-plantages vruchtbaarheidsproblemen krijgen, huidziekten, nierfalen, leverfalen, hartfalen, kanker. Mannen en vrouwen.’
Lees in deze P+ Special ook het relaas van de banaan over de manier waarop de prijs tot stand komt. Of over het circulair maken van de plastic zakken waarin bananentrossen opgroeien. En de grote wens om voor al deze inspanningen door de EU beloond te worden: ‘Ik hoop dat de Europese Unie in het kader van de ‘Farm to Fork Strategy’ zo snel mogelijk met belastingen komt die bananen met een grote milieubelasting extra aanslaan en bananen die een sociaal voordeel bieden juist extra voordelig maken. Daardoor zullen Fairtrade en biologische bananenboeren gunstiger in prijs worden. En is er hopelijk ook geld om de omslag naar voedselbossen te kunnen maken.’
